Aanpak netcongestie-oplossingen voor nieuwbouw

Verslag break-out sessie 2:  Open Space | Handelingsperspectief bij netbewuste nieuwbouw | TKI Urban Energy, Pieter-Bas Franssens, Maarten de Vries

Bij de werkplaats netbewuste nieuwbouw op donderdag 20 februari 2025 gingen twaalf deelnemers tijdens een Open Space-sessie in gesprek over handelingsperspectieven bij netbewuste nieuwbouw. De sessie richtte zich op de verdeling van kosten, optimaal benutten van het huidige net maar vooral ook een open gesprek over waar de betrokkenen allemaal tegenaan lopen.

Financieringsvraagstuk en kostenverdeling  

Een belangrijk punt uit de sessie was de financiering van netbewuste nieuwbouw. Deelnemers benadrukten dat het verdelen van de totale extra kosten een cruciale uitdaging blijft. Transparantie en vertrouwen tussen alle stakeholders zijn hierbij essentieel, evenals het maken van duidelijke afspraken vanaf de initiatieffase. Het zogeheten split incentive – waarbij investeringskosten en baten niet altijd eerlijk verdeeld zijn tussen betrokken partijen – vraagt om een doordachte aanpak. Daarnaast werd opgemerkt dat bouwers zich aan specifieke normeringen moeten houden en dat niet alle kosten zonder meer aan bewoners kunnen worden doorberekend.  

Benutting van bestaande Grootverbruik-aansluitingen  

Een ander opvallend inzicht was dat bestaande Grootverbruik-aansluitingen vaak onbenut blijven, bijvoorbeeld wanneer een bedrijventerrein wordt verplaatst om ruimte te maken voor een nieuwbouwwijk. Dit werd door de deelnemers als een gemiste kans gezien, omdat bestaande infrastructuur wellicht hergebruikt zou kunnen worden. In de praktijk blijkt echter dat deze aansluitingen niet zomaar kunnen worden overgedragen aan de nieuwe woonwijk. De reden hiervoor is dat een Grootverbruik-aansluiting contractueel en technisch is gekoppeld aan de oorspronkelijke gebruiker en locatie. Hierdoor kan een ontwikkelaar de bestaande aansluiting niet direct hergebruiken, zelfs niet als er in de nieuwe situatie ook sprake is van een grote energiebehoefte. Dit leidt ertoe dat er onnodig nieuwe aansluitingen moeten worden aangevraagd, terwijl bestaande capaciteit onbenut blijft. Het efficiënter benutten van deze aansluitingen kan bijdragen aan het verminderen van netcongestie en zou daarom beter onderzocht moeten worden in toekomstige projecten.  

De netimpact van warmtepompen  

Er gaan veel verschillende geluiden rond over de (vermeende) impact van warmtepompen op het elektriciteitsnet. Enerzijds propageren Stedin en andere netbeheerders de 'warmteladder' waarbij lucht-water warmtepompen als minst gunstig worden neergezet. Anderzijds komen adviesbureaus als Merosch met monitoringsonderzoeken op basis waarvan zij stellen dat de impact van warmtepompen best lijkt mee te vallen. Hoe vallen die twee met elkaar te rijmen? We beamen dat de rekenmethodes van de netbeheerder nu een black-box zijn en dat we hierover verder met de netbeheerders moeten spreken. 

Verslag werksessie 3: Netbewuste nieuwbouw | Stedin, Ronald Mersie, Kees-Jan Fernhout

Bij de sessie over netbewuste nieuwbouw gingen we in op de vraag wat netbewuste nieuwbouw is en hoe het toegepast kan worden bij woningbouwprojecten. Daarnaast bespraken we de uitdagingen die daarbij komen kijken voor gemeenten, projectontwikkelaars, netbeheerders en andere betrokken partijen.  

Netcongestie en netbewuste nieuwbouw  

Aanleiding voor de sessie is de schaarste aan capaciteit op het net en de uitdaging om toch ieder jaar in Nederland 100.000 woningen bij te bouwen. Om meer capaciteit vrij te spelen op het net werken de netbeheerders aan verzwaring van het net. Dat is een grote uitdaging. De realisatie laat daarom nog even op zich wachten.  

Het doel van netbewuste nieuwbouw is om binnen de huidige beschikbare capaciteit op het net zoveel mogelijk woningen te realiseren. De gepubliceerde ontwerpprincipes bieden gemeenten en projectontwikkelaars handvatten voor de ontwikkeling van woningbouwprojecten om woningen en wijken zo energiezuinig mogelijk te ontwerpen. Dit kan aan de ene kant door passieve oplossingen op het ontwerp van de woning toe te passen en anderzijds te kijken naar collectieve oplossingen voor de grote energievragers in een huishouden zoals warmte en het laden van elektrische voertuigen.  

De ontwerpprincipes zijn te vinden op de website: Netbewust en netneutraal bouwen | Netbeheer Nederland  

Sturen, bufferen en dempen van de piekvraag  

Hoe kunnen we er nu voor zorgen dat de energie- en piekvraag van woningen naar beneden gaat? Door de grootste energievraag – de warmtevoorziening – uit een woning te halen en in collectieve voorzieningen te realiseren, kan mogelijk een hogere mate van efficiëntie bereikt worden dan bij individuele oplossingen per woning. De sleutel hierbij zit met name in het makkelijker aan kunnen sturen, bufferen en dempen van de piekvraag op blok- of wijkniveau. Om de aanleg van collectieve warmteoplossingen zoals een WKO te kunnen realiseren is het mogelijk om hiervoor een grootverbruik aansluiting aan te vragen bij Stedin. Voorwaarde is daarbij wel dat de oplossing voor woonvoorziening wordt ingezet en efficiënter is dan een individuele warmteoplossing met een energiezuinige warmtepomp per woning. De aansluiting is een maatwerkoplossing waarvoor de projectontwikkelaar of gemeente contact op kan nemen met Stedin.  

Naast warmte vraagt ook elektrisch laden veel van het net. De inzet van slimme laadpalen maakt het mogelijk om het laden van elektrische voertuigen te verschuiven naar buiten de piekuren. Ook kan bij de gebiedsontwikkeling het STOMP-principe toegepast worden waarbij meer duurzame mobiliteit wordt gestimuleerd.  

Efficiëntie op wijkniveau  

Hoe kunnen we woonwijken aantrekkelijk blijven maken om in te wonen? Bij de bouw van grote wijken is een mix tussen woningen en voorzieningen zoals bijvoorbeeld een supermarkt, school en bakker gewenst zodat een leefbare wijk kan worden gerealiseerd. Een wijk zonder voorzieningen is niet aantrekkelijk voor de bewoners. Deze voorzieningen krijgen door afroep van congestie op grootverbruik momenteel geen aansluiting en worden op de wachtlijst geplaatst totdat capaciteit beschikbaar komt. Met dit scenario in het achterhoofd is in Utrecht de Merwedekanaalzone-pilot opgezet. In dit experiment worden alle deelnemers (woningen en voorzieningen) binnen het gebied gerealiseerd binnen het vastgestelde totaal ‘budget’ van alle gebouwen bij elkaar. De energievraag van de woningen wordt verlaagd door de warmtevraag en elektrisch laden uit de woningen te halen en collectief in te richten. Het ongebruikte vermogen van de woningen wordt ingezet voor de realisatie van WKO’s met warmtebuffering, accu’s voor demping van de piek later op de dag, een laadplein met slim aanstuurbare laadpalen én voorzieningen zoals een supermarkt. Het resultaat is een gebied waarbij de energievraag meer uitgespreid wordt over de dag met lagere stapeling van piekvraag door de verschillende deelnemers wat gunstiger is voor de belasting van het elektriciteitsnet. Op dit moment is het groepscontract voor woongebieden nog in ontwikkeling en kan nog niet breed ingezet worden. Stedin streeft ernaar om in het vierde kwartaal nog een aantal pilots met deze groepscontracten te starten om dit concept verder te kunnen testen.  

Uitdagingen  

In de praktijk zijn er ook andere uitdagingen bij de realisatie van woningbouwprojecten. Nieuwbouwprojecten hebben doorgaans een lange doorlooptijd waarin gedurende het project grote investeringen worden gemaakt. Het aanvragen van de aansluitingen voor de woningen vindt pas vrij laat in het proces plaats, na toekenning van de omgevingsvergunning en het huisnummerbesluit. Er is momenteel geen congestie afgekondigd op kleinverbruik en kleinverbruik aansluitingen kunnen gewoon aangevraagd worden, maar de mogelijke onzekerheid over een toekomstige aansluiting wordt wel als een risico gevoeld door projectontwikkelaars en investeerders. Er is daarom vraag naar meer zekerheid.  

Er zijn ook regels en procedures rondom nieuwbouw die het projectontwikkelaars lastig maken om actief met de ontwerpprincipes aan de gang te gaan en te innoveren. Parkeernormen en de BENG worden als voorbeelden genoemd. De provincies FGU werken momenteel samen met overkoepelende bouworganisaties aan een experimenteerregeling waarmee het mogelijk wordt om regels en normen die deze innovatie en woningbouw in de weg staan tijdelijk te versoepelen. Het is goed om deze beperkingen met de overkoepelende organisaties te delen zodat deze in de experimenteerregeling meegenomen kunnen worden.    

Voor gemeenten en stedenbouwkundigen is er ook de vraag naar kennis over wat er mogelijk is en welke ambities je kunt hebben zonder innovatie bij gebiedsontwikkeling in de weg te staan. Welke oplossingen zijn haalbaar en waar moet op gestuurd worden? Vanuit Bouwend Nederland, Neprom en Techniek Nederland wordt aan een overzicht van mogelijke oplossingen gewerkt waarin ook aandacht wordt besteed aan de financiële inpassing binnen projecten. Deze zal waarschijnlijk zo halverwege het jaar worden gepubliceerd. Daarnaast is er ook de behoefte om eerder in het proces van gemeenten en projectontwikkelaars aan de slag te gaan met het opstellen van een energieplan voor het te ontwikkelen gebied. Hiervoor kan het gesprek met de netbeheerder aangegaan worden, maar er zijn ook gespecialiseerde partijen die hierbij kunnen helpen.  

Een andere variabele in de energievraag is het gedrag van consumenten. De vraag is of pieken in het verbruik verlaagd kunnen worden door zelf in huis het energieverbruik beter te spreiden. Bijvoorbeeld door te wassen wanneer de zon schijnt en de auto later op de avond pas aan de stekker te hangen. Netbeheer Nederland werkt aan een nieuw model op basis van dynamische tarieven om energie efficiënt gedrag te stimuleren. 

Verslag werksessie 4: netcongestie in planproces via samenwerking | Gemeente Utrecht | Freek Vossen; gemeente Amersfoort | Machiel Bakx; gemeente Veenendaal | Kathelijne Bouw 

Bij de werkplaats netcongestie op donderdag 20 februari 2025 bogen zo’n 45 deelnemers zich over de vraag wat de ‘ideale tijdlijn’ is voor het planproces van de samenwerking tussen ontwikkelaar en gemeente bij netbewuste nieuwbouw. Deze werkvorm paste bij de behoefte om zowel netcongestie-acties te bespreken, als de samenwerking tussen ontwikkelaars en gemeenten. Hieronder volgen de belangrijkste inzichten en conclusies.  

Energie vanaf de initiatieffase meenemen in de ontwikkeling  

Een centrale conclusie van de verschillende groepen was dat energie niet langer een ‘vinkje’ aan het einde van het ontwikkelproces is, maar vanaf de initiatieffase meegenomen moet worden in de ontwikkeling. Er zijn verschillende producten die gemeenten en ontwikkelaars helpen op weg naar de realisatie van netbewuste nieuwbouwprojecten. Door als gemeente en ontwikkelaar samen in de initiatieffase een impactanalyse te maken op basis van aantallen woningen en m2 voorzieningen, wordt de impact van netcongestie inzichtelijk. Vervolgens wordt er een haalbaarheidsstudie uitgevoerd op basis van de richtlijnen van de netbeheerder. Over de resultaten gaan ontwikkelaars en gemeenten in gesprek, mede om de extra kosten en aanpassingen aan het programma te bespreken. Gemeenten en ontwikkelaars gaven aan dat de anterieure overeenkomst de plek is om hier afspraken over te maken.  

De richtlijnen van de netbeheerder zijn nu enkel nog richtlijnen. Netbeheerders geven aan dat eisen en normen thuishoren bij RO-regelgeving en het bouwbesluit. De gemeente zou hiervoor een beleidskader kunnen opstellen met netgrenzen, o.a. de warmte-oplossing en tijdig een bodemenergieplan opstellen. Ontwikkelaars geven aan dat het belangrijk is dat er een gelijk speelveld is en de kosten per woning niet te hoog oplopen.  

Rol netbeheerder bij nieuwbouwontwikkeling  

Bij energie vroeg meenemen in de ontwikkeling hoort ook het vroegtijdig betrekken van de netbeheerder. Laat de netbeheerder in de werkgroep van de ontwikkeling ook al bij de visievorming meedenken en –doen. De netbeheerder kan dan al vanaf de start van het project de netgrenzen en richtlijnen meegeven voor de impactanalyse en de haalbaarheidsstudie. Tijdens de werkplaats gaf een deel van de groep daarnaast aan graag eerder in het proces te willen horen van netbeheerders of het mogelijk is om een stroomaansluiting te krijgen, maar voor netbeheerders is het vaak niet mogelijk deze duidelijkheid al vroeg te bieden. Net zomin als dat er aan het begin van een planproces al duidelijkheid te geven is over het benodigd vermogen achter de komma. Maar voor het proces is het van belang om – eerst op het niveau van intenties en daarna steeds explicieter – van de netbeheerder te horen wat de mogelijkheden zijn en de kaders waarbinnen de oplossing gezocht moet worden. Dit geeft al snel een gevoel bij de haalbaarheid van verschillende oplossingsrichtingen en geeft richting aan het systeemontwerp (en wellicht zelfs ook aan het programma en de timing). Daarbij is het ook van belang al bij de eerste contouren van een programma een scan uit te voeren naar de vermogensvraag.  

Samenwerking en vertrouwen als sleutel  

Bij nieuwbouwprojecten lijkt samenwerking en vertrouwen tussen ontwikkelaar(s), gemeente en netbeheerder de sleutel te zijn tot een succesvolle ontwikkeling. Niet alleen formele afspraken, maar ook een open dialoog en gezamenlijke visievorming zijn essentieel.  

Aandacht voor commerciële en maatschappelijke voorzieningen  

Voor losse commerciële en maatschappelijke voorzieningen is extra aandacht nodig, omdat woningen leidend zijn voor maatwerkafspraken en groepscontracten. Plotontwikkelingen van bijvoorbeeld één winkel of één zwembad lopen het risico buiten deze afspraken te vallen.  

Voorrang voor netbewuste nieuwbouw  

Het zou mooi zijn om toe te werken naar een ondergrens voor nieuwbouwprojecten: als de capaciteit (bijv. per m2 per woning) onder deze grens valt krijgt de ontwikkeling voorrang binnen het prioriteringskader van de ACM. Op die manier krijgen ontwikkelaars toch (enige) zekerheid en zal netbewuste nieuwbouw de nieuwe standaard worden.

Verslag werksessie 5: Netbewuste Nieuwbouw, beleid lange termijn | provincie Utrecht, Marrit van der Schaar, Joël Lapré

Tijdens de Community of Practice van donderdag 20 februari organiseerden we een workshop over het beleid op de lange termijn van netbewuste nieuwbouw. Tijdens deze sessie werden drie belangrijke onderwerpen besproken: de experimenteerregeling, de energietoets en netbudgetten na 2030. De sessie was gericht op het ophalen van input, omdat al deze trajecten recent zijn gestart. Hieronder volgen de belangrijkste inzichten en conclusies.  

Waarom is beleid op de lange termijn nodig?  

Netcongestie blijft ook na 2030 een probleem. Het elektriciteitsverbruik zal naar verwachting verviervoudigen in 2050. Zonder structurele aanpassingen in de manier van bouwen zal er opnieuw netcongestie ontstaan. Langetermijnbeleid biedt meer zekerheid voor investeringen, stimuleert innovatieve bouwmethoden en zorgt voor een gelijk speelveld voor alle betrokken partijen.  

Experimenteerregeling  

De experimenteerregeling is een vervolg op de afspraken uit de Woontop en wordt ontwikkeld in samenwerking met het ministerie VRO, provincies Utrecht, Gelderland, Flevoland en bouwende partijen. Het doel is om belemmeringen in wet- en regelgeving aan te pakken en experimenteerruimte te bieden binnen de gehele FGU-regio tot 2030.  

Tijdens de sessie werd besproken dat er regelgeving is die innovatief bouwen in de weg staat. Zo moeten slaapkamers volgens de huidige normen verwarmd kunnen worden tot 22 °C en zijn er strikte regels over de minimale grootte van bergruimtes. Dit beperkt de mogelijkheden voor innovatieve netbewuste bouwoplossingen. Daarnaast werd benadrukt dat de BENG-eisen niet altijd aansluiten op passief bouwen, waardoor de principes van passief (en netbewust) bouwen moeilijk kunnen worden toegepast. Een andere vraag die werd opgeworpen, is of het mogelijk is om normen uit Brussel alvast over te nemen voordat de Nederlandse wetgeving hierop is aangepast. Verder werd er nagedacht over het wegnemen van tegenstrijdigheden tussen de MPG- en BENG-eisen, zodat er een meer consistente regelgeving ontstaat.

Energietoets  

Het doel van de energietoets is om bij de planvorming vroegtijdig rekening te houden met de aansluitbaarheid van projecten op de elektriciteitsinfrastructuur. Dit gebeurt door een energieparagraaf aan het omgevingsplan toe te voegen. Hierin wordt een verslag opgenomen van het inventariserend overleg tussen netbeheerders en de initiatiefnemer of gemeente, waarin wordt aangetoond dat de ontwikkeling past binnen de infrastructuur van de netbeheerder en andere relevante ontwikkelingen voor energiebeheer in de leefomgeving. In 2026 zal de volgende versie van de energietoets worden doorgevoerd.  

Tijdens de sessie werd besproken of de energietoets gekoppeld zou kunnen worden aan mijnaansluiting.nl, zodat ontwikkelaars eerder inzicht krijgen in de aansluitmogelijkheden. Daarnaast werd de vraag gesteld of de energietoets kan worden geïntegreerd met een netbudget, wat zou kunnen bijdragen aan een efficiëntere verdeling van de beschikbare capaciteit. Ook werd geopperd om de toets te koppelen aan een garantie voor aansluiting, zodat ontwikkelaars meer zekerheid hebben in het proces.  

Netbudgetten na 2030  

Er worden momenteel netbudgetten na 2030 ontwikkeld, met als doel om partijen op de langere termijn te ondersteunen. In tegenstelling tot de netbudgetten van 2025 zullen ook mobiliteit, voorzieningen en regelbaar vermogen worden meegenomen in de scope. Er wordt zowel op individueel als op gebiedsniveau gekeken naar welke maatregelen partijen in de ontwerpfase kunnen nemen om de impact op het net te minimaliseren.  

Tijdens de sessie werd benadrukt dat een level-playing-field noodzakelijk is om het gebruik van netbudgetten te stimuleren. Op dit moment durven projecten niet altijd te investeren in netbewuste technieken, omdat er geen garantie is dat deze investeringen daadwerkelijk een aansluiting garanderen. Netbudgetten na 2030 zouden deze garantie wél moeten bieden. Verder werd besproken hoe opslagstrategieën op korte termijn (dag- en momentopslag) en lange termijn (seizoensopslag) optimaal kunnen worden ingezet om piekbelasting te voorkomen. Terecht werd er opgemerkt dat het nog onduidelijkheid over wat precies wordt bedoeld met 'gebiedsniveau' en hoe dit gedefinieerd en begrensd kan worden in deze netbudgetten. Tot slot werd aangegeven dat het koppelen van woningen en voorzieningen met verschillende energieprofielen de norm zou moeten zijn bij netbudgetten na 2030.  

Conclusie en vervolg  

Tijdens de sessie is veel input opgehaald over de belemmeringen en kansen voor beleid op de lange termijn. De inzichten worden meegenomen in de verdere uitwerking van de experimenteerregeling, energietoets en netbudgetten na 2030. In de komende periode zal, in samenwerking met verschillende partijen, worden gekeken naar het concretiseren van de experimenteerregeling, de verdere verbetering en uitbreiding van de energietoets en het schetsen van scenario’s voor netbudgetten na 2030.  

Netbudgetten 

Wanneer is een woning netbewust? Om dit te bepalen heeft de provincie samen met Stedin en brancheorganisaties NEPROM en Bouwend Nederland een netbudgetten voor netbewuste nieuwbouw opgesteld. Het netbudget laat per type woning zien wat de maximale warmtevraag van een woning mag zijn tijdens het ontwerp, de bouw en installatie van de woning. Maar hoe doe je dat?  

Handreiking ontwerpprincipes netbewuste nieuwbouw beschikbaar

Om gemeenten, aannemers en projectontwikkelaars te helpen bij het ontwikkelen van netbewuste nieuwbouwijken heeft de provincie samen met diverse netbeheerders en experts een handreiking ontwikkeld. Hierin is bijvoorbeeld opgenomen welk warmtesysteem gekozen kan worden, welke slimme installatiekeuzes je kan maken, en hoe je mobiliteit in het gebied slim inricht.

Ontwerpprincipes om netbewust te bouwen

Denk mee 

Zowel de netbudgetten en de ontwerpprincipes zijn nog volop in ontwikkeling, en wij hebben zeker niet alle kennis in huis. Heeft u suggesties hoe we de netbudgetten of ontwerpprincipes kunnen verbeteren? Dan kunt u een mail sturen naar netcongestie@provincie-utrecht.nl o.v.v. "Ontwerpprincipes".